SZLACHECKI ZAŚCIANEK w XXI wieku . patrz :Wierobie (dworypogranicza.pl)
Żywot sarmacki - Narodziny (program online) - Vod.tvp.pl - Telewizja Polska S.A.
W pierwszym odcinku cyklu prof. Koehler szuka odpowiedzi na pytanie o to, co oznaczało urodzić się w XVII wieku w rodzinie szlacheckiej? Przedstawia szlacheckie atrybuty: herb, nazwisko, posiadanie ziemi, poczucie, że jest się równym królom, a przede wszystkim prawa i przywileje, które wyznaczały pozycję szlachcica w państwie. Opowieść ilustrowana tekstami literackimi autorstwa Franciszka Karpińskiego, Wacława Potockiego, Marcina Matuszewicza i Jana Chryzostoma Paska
Żywot sarmacki - Mity i misje (program online) - Vod.tvp.pl - Telewizja Polska S.A.
W tym odcinku przypomnimy opowieści o królu Popielu, Piaście i Rzepisze, przodkach Sarmatów walczących z Aleksandrem Macedońskim, które miały ogromny wpływ na kształtowanie tożsamości polskiej szlachty w XVI i XVII wieku. Prof. Krzysztof Koehler poeta, historyk literatury, krytyk literacki, skonfrontuje te mity z wynikami badań naukowych, faktami historycznymi oraz źródłami. Dwa najdawniejsze mity pochodziły z najstarszych polskich kronik Galla Anonima i Wincentego Kadłubka, jeden był późniejszy, ale jakże wpływowy o Sarmatach jako potomkach polskiej szlachty
Żywot sarmacki - Chrzest (program online) - Vod.tvp.pl - Telewizja Polska S.A.
Ten odcinek jest opowieścią o religii katolickiej w Rzeczpospolitej XVI i XVII wieku. Sarmaci lubili się uważać za antemurale christianitatis czyli przedmurze chrześcijaństwa zwany też antemurałem. Nie było nic niezwykłego w ówczesnej Europie; za antemurał uważali się też Austriacy, Niemcy, Hiszpanie wszyscy ci chrześcijanie, których ziemie leżały na geograficznych krańcach chrześcijaństwa. Prof. Krzysztof Koehler poeta, historyk literatury, krytyk literacki, opowie o gorącej przenikającej wszystkie dziedziny życia polskiej religijności, poszukiwaniu znaków boskiej opieki, kulcie wizerunków Maryjnych, świętych, oraz biblijnej wykładni dziejów. Religia wiązała się z przeświadczeniem o tym, że Polacy są narodem wybranym, ze szczególną dziejową misją. Przywoła fragmenty pamiętników wojskowych, mówiących o wizerunkach postaci patronów Korony czy Matki Boskiej, które chroniły ukochany kraj czy gród przed zagrożeniem
Żywot sarmacki - Konfederacja warszawska (program online) - Vod.tvp.pl - Telewizja Polska S.A.
W tym odcinku zmierzymy się z wielkim dziedzictwem religijnej tolerancji czasów sarmackich i poszuka odpowiedzi na pytanie, dlaczego w Polsce udało się uniknąć wojen religijnych. Rzeczpospolita ze względu na swoje położenie była krajem wielu wyznań. Położone na styku Zachodu ze Wschodem Królestwo Polskie już od samego początku swej kultury podlegało wpływom dwu ośrodków wiary chrześcijańskiej: Rzymu i Konstantynopola, czyli katolicyzmu i prawosławia. Od średniowiecza na ziemiach polskich osiedlali się także Żydzi, a kolejne fale ich prześladowań w Europie Zachodniej powodowały, że pojawiało się to ich coraz więcej. Stanowili oni osobny stan w państwie, ze specjalnymi przywilejami, własnym sądem, samorządem i sejmem. Z tej przyczyny Polska była zwana przez żydów Paradisus Judaeorum
Żywot sarmacki - Edukacja (program online) - Vod.tvp.pl - Telewizja Polska S.A.
Zgodnie z radami Mikołaja Reja szlachcic zaczynał naukę w domu, pod okiem rodziców i preceptora. Na tym etapie najważniejsze było wpajanie cnót i obyczajów ale też umiejętności choćby konnej jazdy, zachowania w towarzystwie, podstaw pisania i czytania. Kiedy szlachcic kończył mniej więcej 9 lat, rozpoczynał edukację poza domem. Normą było szczególnie w wieku XVII, że odbywała się ona w szkołach jezuickich, które pojawiły się w Polsce w 1564 r. Jezuici stali się właściwie monopolistami w dziedzinie nauczania. Uczeń, który kończył taką szkołę znał łacinę, trochę grekę, antyczną literaturę, miał wiedzę z zakresu historii Polski i geografii. Nieobowiązkowo uczono niemieckiego i ruskiego, wykładano też dialektykę, fizykę, i filozofię. Młodzieniec szkolił się też w sztuce retoryki a także występował w jezuickim teatrze szkolnym, który był ważnym elementem jezuickiej edukacji. Protestanci mieli swoje szkoły: luterańskie w Toruniu, Elblągu i Gdańsku, kalwińską w Pińczowie oraz ariańską w Rakowie. Uczono w nich matematyki, filologii i teologii
Żywot sarmacki - Kariera (program online) - Vod.tvp.pl - Telewizja Polska S.A.
Jakie ścieżki kariery czekały młodego szlachcica w XVI i XVII wieku? Mógł zostać kapłanem, ale raczej miał być ziemianinem, jak jego ojciec czy dziad. Jednak zanim osiadł na swoich włościach poznawał wielki świat: wstępował na służbę dworską, albo doskonalił się w rzemiośle rycerskim; niektórzy młodzieńcy oddawani byli do palestry, by być przydatnymi rodzicom w różnych, niekończących się sądowych sprawach, które w owym czasie były codziennością. Każdy z obywateli Rzeczypospolitej czyli szlachcic był w świetle prawa w czasach sarmackich równy. Do XVI wieku krajem współrządziły z monarchą wielkie i stare rody możnowładcze. Z nich w XVI wieku wyłoniła się magnateria. Magnackie rody były bogate i właśnie z bogactwem wiązała się ich pozycja w państwie. Skupiała się głównie w senacie, dzierżąc tytuły wojewodów, kasztelanów czy starostów. Najwyższe urzędy w państwie zazwyczaj były obsadzane przez magnatów. Unia Polski z Litwa wprowadziła na arenę polityki Rzeczypospolitej wielkie rody litewskich bojarów. Kolejny po unii wiek to pojawienie się w Polsce niewyobrażalnie bogatych rodów kresowych takich jak Radziwiłłowie, Pacowie, Sapiehowie, Wiśniowieccy, Sobiescy, Czartoryscy, Poniatowscy itd. Oni odgrywali zasadniczą rolę w wieku XVII czy XVIII. To właśnie przedstawiciele magnackich rodów stawali się mecenasami szlacheckiej młodzieży na ich dworach ale także na dworach biskupich młodzieńcy odbywali służbę i poznawali wielki świat. Osobnym miejscem była kancelaria królewska. Z nią związana była cała elita polityczna i artystyczna polskiego renesansu. Teksty Klemensa Janickiego, Łukasza Górnickiego i Jana Kochanowskiego przybliżą klimat tamtego czasu
Żywot sarmacki - Służba żołnierska (program online) - Vod.tvp.pl - Telewizja Polska S.A.
Czasy sarmackie kojarzą się z wielkimi zwycięskimi wojnami i bitwami, legendą husarii, i etosem rycerskim. Szlachta wywodzi się z rycerstwa. Większość herbowych opowieści dotyczy spraw wojennych. Z biegiem czasu rycerstwo przekształciło się w ziemiaństwo. Etos jednak pozostał niezmienny. W tym odcinku prof. Krzysztof Koehler poeta, historyk literatury, krytyk literacki, kreśli obraz polskiej wojskowości czasów sarmackich przez pryzmat faktów i mitów. Szlachta przestała być rycerstwem pod koniec średniowiecza. Niemniej nadal zwała się stanem rycerskim i lubowała w retoryce wojenno - rycerskiej
Żywot sarmacki - Małżeństwo – osadzenie się (program online) - Vod.tvp.pl - Telewizja Polska S.A.
Kolejnym po służbie, wojskowej lub dworskiej, etapem życia szlachcica w czasach sarmackich było małżeństwo i osadzenie się na swojej ziemi. Zaczynał gospodarować i zmieniał status z człowieka drogi, homo viator w osadzonego na swoim, jak się mówiło szpłachciu. Był to etap życia w pełni niezależnego. Osłaniało ową niezależność prawo własności, przywilej neminem captivabimus. Dlatego mawiano: szlachcic na zagrodzie, równy wojewodzie. Owa osiadłość i niezależność była zarówno powodem do dumy jak i drwin, o czym świadczą teksty Jana Kochanowskiego czy Wacława Potockiego. Jak było naprawdę?
Żywot sarmacki - Dworek szlachecki (program online) - Vod.tvp.pl - Telewizja Polska S.A.
Dworek szlachecki to najważniejsze miejsce na ziemi każdego szlachcica w Sarmacji. W nim się rodził i w nim umierał. Oczywiście nie zawsze tak się zdarzało, że mieszkał całe życie w jednym miejscu. Ale dworek to można powiedzieć jedna jedyna szlachecka forma egzystencji. W tym odcinku prof. Krzysztof Koehler poeta, historyk literatury, krytyk literacki zbierze fakty dotyczące dworków i barwne anegdoty ich dotyczące. Wyjaśni co znaczyło, że „Budowało się podług nieba i zwyczaju polskiego”. Większość szlachty swoje dwory przejmowała po przodkach. Niektórzy wznosili nowe, zazwyczaj budowali je z drewna miejscowi cieśle. Szlachecki dwór żył razem z zamieszkującą go rodziną. Wciąż trwała jakaś dobudowa, przeróbki, nieustannie poddawany był ludzkiej pieczołowitości. Ganek, ogrodzenie, wieżyczka strzelnicza nad bramą, szerokość wejścia, sień to świadectwa z których jak z ksiąg wyczytać można tajniki stylu i realiów sarmackiego życia. Wydawałoby się, że szlachcic, mieszkający w swoim wiejskim dworku prowadził życie osiadłe. Z zapisów XVII czy XVIII wiecznych pamiętnikarzy wynika, że szlachtę charakteryzowała niezwykła ruchliwość. Od wczesnych lat dziecinnych szlachcic aktywnie przemierzał teren Rzeczypospolitej. Cele peregrynacji były różne, niemniej zawsze wyjeżdżał i wracał do swojego domu dworu
Żywot sarmacki - Sejmiki, sejmy, sądy (program online) - Vod.tvp.pl - Telewizja Polska S.A.
Dorosłego szlachcica można było spotkać, poza domem, na jarmarku, ale najczęściej udzielał się na sejmikach, na sejmach, a na pewno w sądach. Sejmikowanie i procesowanie się weszło do kanonu obiegowych opinii na temat szlachty. Znaczenie sejmików urosło w wieku XV dzięki konstytucji z 1505 roku Nihil novi sine communi consensu czyli nic nowego bez przyzwolenia powszechnego. Stanowiła ona, że król nie może zwoływać pospolitego ruszenia, nakładać nowych podatków, ani stanowić nowych praw bez przyzwolenia poddanych. Zgodę lub jej brak wyrażano na sejmikach ziemskich, które od połowy XV wieku zaczęły wysyłać swoich przedstawicieli na sejm walny
Powinności szlacheckie wobec państwa to obok płacenia podatków, sejmikowania, prac w sądzie ziemskim czy w Trybunale także sytuacje wyjątkowe czyli udział w na przykład w pospolitym ruszeniu. Jeśli za życia szlacheckiego taka sytuacja się wydarzyła uczestniczono również w wolnej elekcji, elekcji viritim czyli osobistej na polu elekcyjnym. Jak szlachta wywiązywała się z tych powinności, co one w istocie oznaczały dla szlachcica czasów sarmackich przybliży w tym odcinku prof. Krzysztof Koehler poeta, historyk literatury, krytyk literacki. Pospolite ruszenie w XVII wieku organizowano tylko czterokrotnie. Jego wartości bojowej nie ceniono zbytnio, ale wrażenie robił marsz rycerzy z całym ogromnym pocztem wozów i przeróżnych sług, które szlachta ze sobą brała. Kto nie wyszedł w pole, temu groziła kara utraty mienia. Pospolite ruszenie było obowiązane tylko do wojny wewnątrz kraju
Żywot sarmacki - Opór (program online) - Vod.tvp.pl - Telewizja Polska S.A.
W odcinku zgłębiamy przyczyny szlacheckiego konserwatyzmu, który zwykle zasłaniany był terminami: tradycja, przodkowie nasi albo aurea libertas złota wolność, której obronie należało poświęcić sporo energii. Hasło Jana Zamoyskiego „Fundamentum nostrae reipublice libertas est” („Fundamentem naszej rzeczypospolitej jest wolność”) stało się jednym z najważniejszych w życiu publicznym. Zagrażać wolności mogło wszystko: reformy, próby uporządkowania sądownictwa, zwiększenie tej czy innej prerogatywy królewskiej. Im bardziej w Polsce panoszyła się swawola magnatów, tym większymi stawali się oni orędownikami wolności szlacheckiej. Największym zagrożeniem złotej wolności była groźba królewskiej władzy absolutnej. Kiedy Zygmunt III Waza próbował wyzwolić się spod kurateli Jana Zamoyskiego i sprawować władzę niezależnie, zaczął być coraz częściej przez opozycję postrzegany jako ten, który zamierza władać absolutnie
Żywot sarmacki - Życie codzienne (program online) - Vod.tvp.pl - Telewizja Polska S.A.
Prof. Krzysztof Koehler poeta, historyk literatury, w tym odcinku opowiada o życiu codziennym szlachty polskiej w XVI i XVII wieku. W „Karczmie Rzym” spotka samego mistrza Twardowskiego. To dobre miejsce i towarzystwo, by objaśnić zasady sarmackiej gościnności. zdradzić tajniki obowiązującej w czasach sarmackich mody oraz odkryć różnice między kulinarnymi upodobaniami w czasach Mikołaja Reja i współcześni
Żywot sarmacki - Urzędy i czasy (program online) - Vod.tvp.pl - Telewizja Polska S.A.
Prof. Krzysztof Koehler przybliża sarmackie pojmowanie czasu. Wyjaśnia, dlaczego zamiast dat posługiwano się określeniami np. „na świętego Marcina” albo „na Matki Boskiej Zielnej”. Prowadzi też widzów przez gąszcz tytułów urzędowych, którymi posługiwała się szlachta. Starosta, miecznik, łowczy i wiele innych oznaczały urząd a co za tym idzie prestiż. Dlaczego prof. Koehler łączy czas i urzędy? I jak sarmackie obyczaje wpływają na naszą codzienność?
Żywot sarmacki - Śmierć szlachcica (program online) - Vod.tvp.pl - Telewizja Polska S.A.
Tak jak życie szlacheckie było pełne splendorów i chwały podobnie śmierć i wszystkie rytuały z nią związane. Znamy je dzisiaj i potrafimy wymienić: portret trumienny, castrum doloris, nagrobki, tablice nagrobne, które jesteśmy w stanie odnaleźć we wszystkich starych kościołach w Polsce. W tym odcinku programu prof. Krzysztof Koehler przybliży sarmackie obyczaje pogrzebowe oraz przypomni uwiecznione przez XV i XVII wiecznych poetów i kronikarzy opisy dotyczące kresu życia
Żywot sarmacki - Zmartwychwstanie sarmackie (program online) - Vod.tvp.pl - Telewizja Polska S.A.
Ostatni odcinek to podsumowanie dziedzictwa sarmatyzmu. Prof. Krzysztof Koehler prześledzi losy polskiej szlachty po czasach sarmackich i opowie o tym jakie wartości i obyczaje z czasów tych przetrwały do dziś. Jak sarmatyzm zapisał się w literaturze? Jak postrzegali go potomni
Komentarze
Prześlij komentarz